Miażdżyca. Co ją powoduje i jak się objawia?
Tętnice doprowadzają z krwią tlen i składniki odżywcze do wszystkich komórek organizmu. Przypominają gładkie elastyczne rurki, którymi krew swobodnie dociera do każdego zakamarka naszego ciała. Z wiekiem ich struktura zmienia się. Już około 20-ego roku życia zaczynają stopniowo twardnieć, a na ich ściankach odkładają się lipidy, cząsteczki białka i sole wapienne. Proces ten zachodzi przez wiele lat, a skutkuje stopniowym ograniczeniem światła naczynia, przez które przepływa krew. Jeśli dojdzie do jego całkowitego zablokowania, może dojść do zawału serca lub udaru mózgu.
Miażdżyca (arterioskleroza) to choroba przewlekła. Najczęściej obejmuje średnie i duże tętnice, które doprowadzają krew do różnych obszarów ciała. W zależności od lokalizacji zmian miażdżycowych, objawy pojawiają się w różnych częściach ciała: np. miażdżyca tętnic szyjnych, miażdżyca nóg czy tętnic nerkowych.
Skąd się biorą blaszki miażdżycowe?
Jednym ze składników krążącym w krwi jest cholesterol. To niewielkie cząsteczki lipidów, które są niezbędne w wielu procesach metabolicznych lub przenoszą inne substancje w organizmie. Cholesterol występuje w dwóch odmianach – jako cząsteczki o niskiej gęstości (LDL - tzw. „zły” cholesterol) oraz o wysokiej gęstości (HDL – tzw. „dobry” cholesterol). To związki o charakterze tłuszczowym, które są potrzebne w organizmie w procesach trawienia, do produkcji niektórych hormonów oraz do wchłaniania witaminy D.
Cholesterol jest częściowo produkowany w wątrobie, jednak zdecydowanie w większej ilości jest dostarczany z pożywieniem. Gdy w krwi jest za wysoki poziom cholesterolu, zaczyna się on odkładać na ściankach tętnic w formie blaszek miażdżycowych. Te złogi lipidowe mogą „przyklejać się” do każdej tętnicy, najczęściej jednak pojawiają się w tętnicach dostarczających krew do mózgu, w naczyniach wieńcowych oraz w tętnicach kończyn dolnych.
Cholesterol w określonych ilościach jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak gdy jest go za dużo, wówczas istnieje większe ryzyko gromadzenia się go w tętnicach. Jakie jeszcze czynniki wpływają na tworzenie się i odkładanie się go na ściankach tętnic? Mówiąc najprościej – wszystkie, które sprzyjają nadmiernemu stężeniu lipidów we krwi, m.in.:
- niewłaściwa dieta
- otyłość i nadwaga
- cukrzyca
- stres
- brak aktywności fizycznej.
Czy miażdżyca jest dziedziczna? Sama choroba nie jest przekazywana w genach, jednak podwyższona skłonność do odkładania się złogów lipidowych już tak. W rodzinach, w których dorośli i starsze osoby zmagają się z miażdżycą, u dzieci szybciej pojawiają się zmiany miażdżycowe. Jest to związane z rodzinnym występowaniem podwyższonego stężenia cholesterolu LDL (tzw. „złego”). Wpływ na to mają także czynniki środowiskowe, czyli stosowana w rodzinach dieta.
Objawy miażdżycy. Jak i kiedy pojawiają się pierwsze symptomy tej choroby?
Badania pokazują, że odkładanie się złogów na ściankach naczyń krwionośnych zaczyna się już w wieku parunastu lat. Z wiekiem także stopniowo sztywnieją ścianki tętnic. Przez wiele lat choroba rozwija się praktycznie bezobjawowo.
Pierwsze objawy miażdżycy najczęściej pojawiają się u osób w wieku około 50 lat. Zbiega się to z momentem, kiedy odkładające się blaszki powodują zwężenie tętnic przynajmniej o połowę. Pacjenci zaczynają u siebie zauważać takie objawy jak: większa męczliwość, bóle w nogach (jeśli są to objawy miażdżycy nóg), trudności z koncentracją i skupieniem, trudniejsze zapamiętywanie.
Miażdżyca to choroba o wielu twarzach. W zależności od lokalizacji gromadzących się złogów cholesterolowych, różne mogą być jej objawy, np.:
- miażdżyca nerek – nadciśnienie, niewydolność układu moczowego
- miażdżyca kończyn dolnych – ból w obrębie stóp, łydek i ud; skurcze łydek, uczucie zimna i blada skóra na nogach, czasami owrzodzenia
- miażdżyca mózgu – zaburzenia czucia i widzenia, trudności z utrzymaniem równowagi, niedowłady
- miażdżyca jelit – bóle w obrębie jamy brzusznej
- miażdżyca tętnic szyjnych – dezorientacja, bóle i zawroty głowy, niedowłady.
Skutki zdrowotne rozwijającej się miażdżycy
Miażdżyca może rozwijać się w różnych narządach, a w zależności od lokalizacji – daje różne objawy. W większości przypadków ma jednak charakter uogólniony i rozwija się jednocześnie w tętnicach w różnych częściach ciała. Skutki zdrowotne zwężających się naczyń krwionośnych najbardziej dotkliwe są wtedy, gdy proces miażdżycowy postępuje w tętnicach mózgowych, wieńcowych, nerkowych i w tych doprowadzających krew do przewodu pokarmowego i kończyn dolnych.
Ograniczenie przepływu krwi w tętnicach szyjnych i mózgowych skutkuje zawrotami głowy, trudnościami z zapamiętywaniem, omdleniami, zaburzeniami widzenia i kłopotami z koncentracją. Czasami dochodzi do całkowitego zablokowania przepływu, co prowadzi do udaru mózgu, który jest stanem poważnego zagrożenia zdrowia i życia.
Miażdżyca tętnic wieńcowych ma poważne konsekwencje dla całego układu krążenia. Słabszy przepływ oznacza gorsze dotlenienie mięśnia sercowego, co w przypadku przewlekłego niedokrwienia objawia się w postaci bólu w klatce piersiowej podczas wysiłku. Gdy dojdzie do zamknięcia przepływu, wówczas do konkretnego fragmentu serca nie jest dostarczany tlen i składniki odżywcze, co skutkuje jego martwicą, czyli zawałem serca.
Zwężenie tętnic nerkowych prowadzi wraz z rozwojem choroby do niewydolności nerek oraz pojawienia się nadciśnienia tętniczego.
Jak wygląda miażdżyca nóg? W początkowej fazie objawia się bólem mięśni nóg, który znika po krótkim odpoczynku. Wraz z postępem choroby ból staje się przewlekły, a tam gdzie proces miażdżycowy jest bardzo rozwinięty, może rozwinąć się miażdżyca. Na nogach powstają trudno gojące się owrzodzenia, kończyna staje się blada i ochłodzona. Gdy dojdzie do całkowitego zamknięcia tętnic, nagłego zasinienia, braku tętna i oziębienia w tym miejscu, wówczas mamy do czynienia z ostrym niedokrwieniem kończyny. Taki stan wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Leczenie i radzenie sobie z chorobą
Jak długo można żyć z miażdżycą? To zależy od stopnia zaawansowania choroby i lokalizacji złogów. Zmiana diety i trybu życia może znacznie opóźnić rozwój choroby, by zmniejszyć ryzyko rozwoju objawów oraz wystąpienia tak poważnych dla zdrowia i życia skutków jak: udar mózgu, choroba niedokrwienna serca czy niedokrwienie kończyn dolnych. W początkowych etapach choroby stosuje się w niektórych przypadkach leki na miażdżycę.
Leczenie chirurgiczne miażdżycy. Zwężona naczynia krwionośne można leczyć poprzez ich chirurgiczne poszerzanie. Podczas tego samego zabiegu do tętnicy wszczepia się zwykle także specjalne wewnętrzne rusztowanie (tzw. stent), który ma wzmacniać strukturę naczynia i usprawniać przepływ krwi. Przy bardziej zaawansowanych zmianach leczenie chirurgiczne polega na usuwaniu blaszek miażdżycowych lub utworzeniu tzw. pomostów naczyniowych (tzw. by-passów), które omijają zwężone odcinki tętnic.
Zapobieganie miażdżycy
Przeciwdziałanie rozwojowi miażdżycy polega na spowolnieniu procesu odkładania się blaszek miażdżycowych w układzie krążenia. W jaki sposób możemy zapobiec miażdżycy? Na jakie czynniki mamy wpływ?
- Zmiana nawyków żywieniowych. Warto ograniczyć ilość pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczów, szczególnie zwierzęcych. Do jadłospisu należy wprowadzić zdrowe tłuszcze roślinne. Dieta powinna być różnorodna, bogata w produkty zbożowe, owoce i warzywa. Dobrym przykładem diety przeciwmiażdżycowej jest kuchnia śródziemnomorska bogata w zdrowe oleje, warzywa i lekkostrawne posiłki. W dużym stopniu miażdżycy dietą można zapobiec, także poprzez utrzymywanie prawidłowej masy ciała.
- Zwiększenie aktywności fizycznej. Ma dwojakie korzystne działanie. Z jednej strony usprawnia przepływ krwi, która szybciej krążąc dotlenia i odżywia komórki. A z drugiej strony – regularna aktywność pomaga utrzymać dobrą kondycję organizmu i prawidłową masę.
- Rzucenie palenia. Ten nawyk ma negatywny wpływ na kondycję naczyń. Zaprzestanie palenia tytoniu może przyczyniać się do spowolnienia procesu miażdżycowego.
