Rola diety podczas chemioterapii. Co należy jeść podczas walki z chorobą nowotworową?
Uważa się, że odpowiednio skomponowana dieta jest ważnym filarem w walce z chorobą nowotworową. Zarówno w okresie aktywnego leczenia (operacji lub zabiegu chirurgicznego), radioterapii i chemioterapii, jak w czasie powrotu do zdrowia, a także w okresie paliatywnym. Rola diety w leczeniu onkologicznym jest nie do przecenienia. Dobrze odżywiony organizm ma siłę na walkę z chorobą.
Odpowiednia dieta nie tylko dostarcza składników potrzebnych do optymalnego funkcjonowania organizmu, ale przede wszystkim – wzmacnia układ odpornościowy. Dobrze naoliwiony metabolizm dzięki łatwo przyswajalnym i wartościowym składnikom pomaga w regeneracji tkanek i organów, które mogą zostać uszkodzone przez działanie cytostatyków podawanych podczas chemioterapii.
Wpływ chemioterapii na organizm
Chemioterapia opiera się na podaniu leków (najczęściej są to wspomniane już cytostatyki), które mają na celu niszczenie w organizmie szybko dzielących się komórek nowotworowych. Choć wykazują wysoką skuteczność w niszczeniu komórek rakowych, to ich działanie nie ogranicza się tylko do nich. Nie są bardzo precyzyjne i oddziałują także na niektóre frakcje zdrowych komórek, jak np. szpik kostny, co objawia się ograniczeniem w produkcji czerwonych krwinek i rozwojem niedokrwistości (anemii). U chorego pojawia się osłabienie i uczucie ciągłego zmęczenia. Zwolennicy naturalnych metod wzmacniania organizmu, oprócz stosowania odpowiednich preparatów, polecają sok z buraka przy chemioterapii.
Cierpią nie tylko czerwone, ale także białe krwinki trombocyty (płytki krwi). Może rozwinąć się stan określany jako neutropenia, czyli spadek ilości leukocytów. Odbija się to bezpośrednio na kondycji układu immunologicznego, co pociąga za sobą spadek odporności. Z kolei spadek liczby trombocytów może powodować problemy z krzepliwością krwi.
Cytostatyki negatywnie oddziałują także na komórki w jamie ustnej i w przewodzie pokarmowym, co skutkuje: uszkodzeniem śluzówki, owrzodzeniami, nudnościami, biegunkami, wzdęciami i zaparciami. Często tym objawom towarzyszą zaburzenia smaku i łaknienia. Pacjenta nie ma ochoty na jedzenie, a pojawiające się dolegliwości utrudniają normalne przyjmowanie pożywienia. Stąd częstym skutkiem chemioterapii jest także niedożywienie organizmu.
Kiedy najczęściej pojawiają się te objawy? Skutki uboczne w postaci zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego mogą być odczuwalne już po kilku godzinach od podania pierwszej dawki cytostatyków podczas chemioterapii. Dlatego razem z rozpoczęciem leczenia należy przygotować się na wdrożenie odpowiedniej diety.
Dieta przy chemioterapii jako element leczenia
To co jemy ma istotny wpływ na kondycję i funkcjonowanie organizmu. Jest to szczególnie ważne u chorych, których organizm powinien mieć dodatkowe siły na walkę z chorobą, rekonwalescencję i powrót do zdrowia.
Najlepsze efekty przynosi dieta indywidualnie dopasowana do stanu zdrowia, kondycji i preferencji konkretnego pacjenta. Ma na celu przede wszystkim wzmocnienie organizmu, utrzymanie odpowiedniej masy ciała, zminimalizowanie negatywnych skutków działania leków oraz zapobieganie rozwojowi niedoborów odżywczych i stanu niedożywienia.
Właściwie skomponowane posiłki powinny dostarczać optymalnej ilości energii. Warto pamiętać, że u pacjentów onkologicznych zapotrzebowanie energetyczne wzrasta o około 15-20%. To ważne, bo chorzy mający problem z jedzeniem powinni otrzymywać więcej energii w tej samej lub mniejszej porcji posiłku.
Dieta podczas chemioterapii powinna też dostarczać więcej pełnowartościowego białka. Ile? Nawet dwukrotnie więcej. Tak duże zapotrzebowanie jest wydatkowane na gojenie ran, regenerację uszkodzonych tkanek oraz na zintensyfikowaną pracę układu odpornościowego.
Wśród lipidów powinny królować wielonienasycone kwasy tłuszczowe, czyli przede wszystkim wysokiej jakości tłoczone na zimno tłuszcze roślinne. Równie ważna jest obecność w odpowiednich dawkach antyoksydantów, witamin (m.in. C, E), beta-karotenu, fitosteroli oraz składników mineralnych, takich jak: cynk, selen, miedź, magnez, żelazo.
Walka z nowotworem – dieta i jej zasady
Skomponowanie pełnowartościowej, lekkostrawnej, smacznej i łatwej do przyjęcia diety dla chorego podczas chemioterapii jest nie lada wyzwaniem.
Oto lista zasad, których warto się trzymać podczas komponowania jadłospisu chorego na raka:
1. Posiłki powinny być lekkostrawne, najlepiej gotowane na parze, w wodzie lub pieczone w folii. Należy unikać smażenia, grillowania, a nawet pieczenia w tłuszczu. Nadwyrężony układ pokarmowy ma trudność z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych. Im lepiej przyswajalną formę będzie mieć pożywienie, tym lepiej będzie tolerować je organizm.
2. Lepiej spożywać 4-6 mniejszych posiłków w ciągu dnia, niż 2-3 duże. Mniejsze porcje jedzenia są łatwiej przyswajalne przez organizm, ponadto ma on stale dostarczane „paliwo”.
3. Posiłki bogate w białko (mleko i przetwory mleczne, chude mięso, jaja, niektóre strączki). Proteiny są ważne jako budulec tkanek, wspomagają gojenie się ran po zabiegach i wspierają regenerację uszkodzonych przez cytostatyki komórek.
4. Posiłki bogate w lekkostrawne warzywa i owoce, najlepiej gotowane lub pieczone. Należy jednak pamiętać, pestkowe i cytrusowe owoce przy chemioterapii nie są zalecane. Dietetycy zalecają mocne ograniczenie surowych owoców i warzyw.
5. Ograniczenie spożycia tłuszczów, szczególnie zwierzęcych. Warto je w dużej mierze wyeliminować lub zastępować tłuszczami roślinnymi. Polecane są oleje roślinne tłoczone na zimno i wysokiej jakości oliwa z oliwek. Można także włączyć do diety dobre jakościowo masło.
6. Codziennie przynajmniej 1,5 – 2 litrów płynów. Najlepiej w formie niegazowanej wody mineralnej, ale dobre będą także delikatne kompoty, soli owocowo-warzywne, a nawet słabe herbaty ziołowe. To ważne z przynajmniej dwóch powodów. Po pierwsze – nawodniony organizm lepiej metabolizuje i przyswaja składniki odżywcze. A po drugie – dostarczanie odpowiedniej ilości płynów pozwala zapobiec zaparciom, na które często cierpią pacjenci podczas leczenia cytostatykami.
7. Ograniczenie słodyczy i produktów z dużą zawartością cukru (i zwykle tłuszczu), np. nadziewane czekolady, chałwa, tłuste kremy czy słodzone syropy owocowe.
8. Stosowanie ziół i przypraw. To dobry sposób na urozmaicenie smaku potraw, a z drugiej strony – na złagodzenie problemów wynikających z zaburzeniami odczuwania smaków.
Uwaga na niedożywienie
Problemy z łaknieniem, nudności, wymioty, biegunki czy zaburzenia smaku sprawiają, że pacjenci często nie chcą jeść. W ten sposób organizm nie dostaje odpowiedniej (a często zwiększonej) dawki energii i składników odżywczych, by mieć siłę na walkę z chorobą oraz późniejszą rekonwalescencję. Gdy pacjent nie chce jeść, można sięgnąć po żywność specjalistyczną dla chorych onkologicznie. To najczęściej płynne preparaty do picia o różnych smakach, dopasowanych do preferencji chorego. Alternatywą są proszki do zagęszczania pokarmów, które zmieniają ich konsystencję ułatwiając połykanie, jednocześnie nie zmieniając smaku. Często dostarczają także dodatkowej porcji energii.
Wśród preparatów do odżywiania w chorobie można znaleźć m.in.:
- Cubitan – to mleczny płyny preparat żywieniowy o wysokiej zawartości kalorycznej i jednocześnie niskiej zawartości tłuszczów, z zestawem witamin i minerałów. Zalecany jest do stosowania po zabiegach operacyjnych oraz w przypadku odleżyn i trudno gojących się ran. Dostępny w 3 smakach: truskawkowym, czekoladowym i waniliowym.
- Forticare – skondensowany w małej dawce 125 ml preparat wysokobiałkowy i wysokoenergetyczny do odżywienia podczas choroby. Wzbogacony o kwasy omega-3, może być także dodawany do potraw by zwiększyć ich kaloryczność.
- Fresubin Energy Drink to preparat wysokoenergetyczny, który polecany jest do stosowania w okresie okołooperacyjnym, dla starszych osób mających problem z łaknieniem oraz dla pacjentów z chorobami wyniszczającymi.
- Nutridrink to wysoka dawka energii i składników odżywczych w małej, łatwej do przyjęcia objętości 125 ml smacznego płynu. Poleca się podawanie schłodzonego, popijanie małymi łykami. Nutridrinki dostępne są w 5 smakach.
- Nutridrink Protein – to standardowa wersja Nutridrinka wzbogacona dodatkową porcją białka. To preparat specjalny dedykowany pacjentom onkologicznym, dopasowany do ich zwiększonego zapotrzebowania na energię, białka i składniki odżywcze. Dostępny w 8 smakach.
- Resource – płynny preparat odżywczy do postępowania dietetycznego w chorobach nowotworowych, zaburzeniach żucia i połykania, w chorobach neurologicznych (np. przy udarze) oraz w okresie okołooperacyjnym.
Zobacz inne preparaty medycznej żywności specjalistycznej>>
