Witamina A - właściwości i zastosowanie
Witamina A to zbiorcza nazwa kilku związków organicznych o charakterze retinoidów. Określa się je także jako beta-karoten, retinol lub prowitaminę A. To jedna z niewielu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Magazynowana jest w wątrobie i tkance tłuszczowej w formie retinolu. Występuje także w roślinach pod postacią karotenoidów (czerwonych, pomarańczowych i żółtych barwników roślinnych).
O korzystnym wpływie witaminy A na organizm wiedziano już w starożytności. Choć Egipcjanie i Rzymianie nie znali dokładnie tej substancji, to zauważyli związek pomiędzy jej niedoborem w organizmie a rozwojem kurzej (zmierzchowej) ślepoty. Leczono tę dolegliwość poprzez spożywanie wątroby pochodzenia zwierzęcego. Dzisiaj znamy dokładny mechanizm działania witaminy A i potrafimy wytłumaczyć coś, co starożytni poznali jedynie z obserwacji. Wiemy, że jest ona odpowiedzialna za prawidłowe widzenie, a zmagazynowane w wątrobie zapasy tego związku pozwalały niwelować skutki jej niedoboru.
Witamina A – rola w organizmie
To związek chemiczny o szerokim spektrum działania, biorący udział w wielu ważnych procesach w organizmie. Do czego jest nam potrzebna witamina A?
- Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych w organizmie.
- Bierze udział w procesie widzenia, pomaga utrzymać dobrą kondycję wzroku.
- Ma wpływ na wzrost komórek organizmu, bierze udział w regulacji ich pracy.
- Dba o prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci.
- Bierze udział w procesie wytwarzania kolagenu, który jest odpowiedzialny za gładką i sprężystą skórę.
- Reguluje aktywność komórek tworzących tkankę kostną.
- Wspomaga układ odpornościowy, wzmacnia ochronę przed drobnoustrojami.
Niedobór witaminy A
Zbyt niski poziom witaminy A w organizmie może wynikać ze zbyt małej podaży tej substancji w pokarmach (to niedobór pierwotny) lub z zaburzenia procesów jest metabolizmu (to niedobór wtórny). Osoby spędzające zbyt dużo czasu przy komputerze, seniorzy, palacze i alkoholicy to grupy szczególnie zagrożone niedoborem witaminy A. Powinny one monitorować jej zawartość w organizmie, by – w razie potrzeby – uzupełniać powstające braki.
Objawy niedoboru witaminy A w organizmie to:
- problem z prawidłowym widzeniem po zmierzchu (tzw. kurza ślepota)
- podrażniona i spierzchnięta skóra, skłonność do trądziku i wysypek
- wypadanie i nadmierna łamliwość włosów
- łamiące się, kruche paznokcie
- zespół suchego oka: wysychanie oczu, pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, rozmazany obraz
- obniżona odporność, większa podatność na infekcje.
Leczenie niedoboru witaminy A należy zacząć od badań diagnostycznych i określenia jej poziomu w organizmie. Potem razem ze specjalistą należy dobrać suplementację takimi dawkami, które uzupełnią braki i pozwolą na pokrycie dziennego zapotrzebowania, jednak bez ryzyka powstania nadmiaru.
Czy witaminę A da się przedawkować?
Choć zwykle zagrożeniem jest niedobór witamin, to w przypadku tych rozpuszczalnych w tłuszczach problemem może być ich nadmierne gromadzenie się w organizmie. Może się to zdarzyć w sytuacji zbyt wysokiej podaży w diecie oraz dodatkowej suplementacji w postaci preparatów z witaminami i minerałami z apteki.
Nadmiar witaminy A jest gromadzony w wątrobie i w tkance tłuszczowej. Zbyt wysoki poziom tej substancji w organizmie może być toksyczny. Do objawów hiperwitaminozy zalicza się:
- nadpobudliwość i nerwowość
- bóle głowy
- nudności i wymioty
- zaburzenie funkcjonowania wątroby i jej powiększenie
- bóle w obrębie mięśni i stawów
- lekkie zażółcenie skóry.
Nadmiar witaminy A może być groźny dla kobiet w ciąży, bowiem może powodować wady wrodzone u dzieci. Jednak kobiety ciężarne mają zwiększane zapotrzebowanie na ten związek. Stąd tak ważne jest szczególne zwracanie uwagi na dawki poszczególnych witamin i minerałów wchodzących w skład witamin dla kobiet w ciąży. Ważne, aby tak dobrać dzienną dawkę tej witaminy, aby pokrywała dzienne zapotrzebowanie, bez przekraczania normy.
Bogate źródła witaminy A w pokarmach
Prowitamina A występuje zarówno w pokarmach zwierzęcych, jak i roślinnych. W tej pierwszej grupie w stosunkowo dużej ilości znajdziemy ją w:
- maśle, mleku i innych produktach mleczarskich (np. ser żółty)
- wątrobie i innych podrobach
- żółtkach jaj
- niektórych tłustych rybach morskich i w tranie.
Większość powyższych produktów, choć bogatych w witaminę A, jest także istotnym źródłem kalorii i nasyconych kwasów tłuszczowych. Dlatego warto do jadłospisu wprowadzić także roślinne źródła witaminy A, do których należą:
- zielone warzywa liściowe: szpinak, jarmuż, sałata
- zielone warzywa: kalafior, brokuł, groszek, cykoria
- czerwone, żółte i pomarańczowe warzywa i owoce bogate w beta-karoten: marchew, pomidory, czerwona papryka, dynia, wiśnie, morele, śliwki, brzoskwinie.
Przygotowując dania z warzyw i owoców, warto pamiętać, aby zawsze stosować dodatek oliwy lub masła. Pozwoli to na lepsze wchłanianie witaminy A z pokarmów.
Witamina A – po które preparaty warto sięgać?
Czasami kiepska kondycja włosów, skóry i paznokci jest pierwszym ważnym sygnałem świadczącym o niedoborze tej substancji w organizmie. Na problemy skórne, kłopoty z prawidłowym widzeniem oraz przy spadku odporności warto sięgnąć po preparaty z witaminą A. Pamiętajmy jednak, że ze względu na ryzyko hiperwitaminozy, ich stosowanie należy skonsultować ze specjalistą.
- maść z witaminą A – pełni funkcje ochronne, łagodzi podrażnienia, zabezpiecza przed szkodliwym wpływem środowiska, wpływa na sprężystość i kondycję skóry (np. Maść ochronna z witaminą A, Bonifraterska maść z witaminą A)
- krem z witaminą A – regularne stosowanie kremu pozwala na utrzymanie odpowiedniego poziomu nawilżenia i natłuszczenia skóry, co jest widoczne w postaci zdrowej i sprężystej skóry (np. Alantandermoline krem z witaminą A); witamina ta jest silnym antyoksydantem, dzięki czemu usuwa z komórek skóry wolne rodniki, opóźniając procesy starzenia się – zmniejsza głębokość zmarszczek, poprawia jędrność i sprężystość skóry
- tran z witaminami A, E i D – olej rybi jest bogaty w nienasycone kwasy tłuszczone omega (DHA, EPA) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (np. GAL Tran z witaminami A, E i D); regularne stosowanie tranu to dobry sposób nie tylko na uzupełnienie niedoborów witamin i dostarczenie dobroczynnych kwasów NNKT, ale także na wzmocnienie odporności i zbudowanie ochrony przed infekcjami dla osób w każdym wieku (np. dla dorosłych Mollers tran norweski w płynie owocowy i dla dzieci Mollers rybki żelki)
- preparaty wzmacniające wzrok – to preparaty złożone zawierające witaminy, minerały i inne substancje o pozytywnym wpływie na prawidłowe widzenie (np. Doppelherz Activ na oczy Forte).
Uzupełnienie dziennego zapotrzebowania na witaminę A nie jest trudne. Wystarczy zadbać o zróżnicowaną dietę. W przypadku niedoborów, warto sięgnąć po suplementy z witaminą A. Warto jednak stosować je z rozwagą. Bowiem zbyt wysoka podaż w pokarmach może doprowadzić do groźnego dla zdrowia stanu hiperwitaminozy. Aby się przed nią ustrzec, warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem.
